بورس کالا چیست؟
تعریف بورس کالا
بورس کالا تعریفی مشابه تعریف بورس دارد ; بورس کالا بازاری است متشکل و اداره یافته که در آن به صورت منظم کالاهای مشخص با روش‌هایی از قبل تعریف شده مورد خرید و فروش قرار میگیرند .در‌این بازار تعداد متعددی عرضه‌کننده و خریدار از روش کارگزاران مبادرت به داد و ستد می نمایند .
اکنون زمينه هاي فعاليت بورس كالای جمهوری اسلامی ایران عبارتند از :
• فلزات و مواد معدني ( كاني هاي فلزي )
• تولید ها شیمیایی و پتروشيمي
• تولیدها كشاورزي
• معاملات آینده ( Future )
تاریخچه بورس کالا در ایران
در راستای تحقق اهداف برنامه سوم و چهارم توسعه، که مطابق با آنها شورای عالی بورس موظف به راه‌اندازی و گسترش بورس‌های کالایی در ایران شناخته شده بود، بورس فلزات در شهریور ۱۳۸۲ (نخستین بورس کالایی در ایران) و بورس کالای کشاورزی در شهریور ۱۳۸۳ آغاز به فعالیت کردند.
بر مبنای قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب ۱ آذر ۱۳۸۴، مجلس شورای اسلامی) و با تصویب شورای عالی بورس، شرکت بورس کالای ایران در آذر ۱۳۸۵ با درهم آمیختن بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی تشکیل شد و پس از پذیره‌نویسی و برگزاری مجمع عمومی، از مهر ۱۳۸۶ کار خود را زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار آغاز کرد.
مهمترين اهداف بورس كالا
• ايجاد بازاري منسجم ، سازمان يافته و قانونمند براي تسهيل داد و ستد نقدي و آتي كالا ، که در آن قيمت ها به صورت شفاف و در اثر تقابل آزاد عرضه و تقاضا کشف مي شود.
• سامان دهي بازار كالاهاي خاص نظير محصولات فلزی کشاورزي ، انرژي و پتروشيمي از طريق مكانيزم اجرائي ناظر بر تعهدات و منافع طرفين معامله.
• كشف قيمت كالاها براساس تعامل و تقابل عرضه و تقاضا و نياز بازار.
• حذف واسطه گري و واسطه هاي غيرضروري در معاملات و خريد و فروش مستقيم بين فروشنده و خريدار.
• كاهش نوسانات مخل بازار و امكان انتقال ريسك.
• كاهش ريسک بين فروشنده و خريدار به دليل اجراي عمليات از طريق اتاق پاياپاي.
• امكان انجام معاملات نقدي و آتي كالا با استفاده از ابزارهاي مناسب .
• فراهم سازي تسهيلات مالي براي خريد و فروش.
• تحليل آماري وضعيت بازار و ارائه خدمات مشاوره در پيش‌بيني نوسانات بازار كالاها به منظور كمك به طرفين معاملات در برنامه ريزي و انجام به موقع تعهداتشان.
• حرکت از يک بازار سنتي به سمت بازار مدرن سرمايه و کالا و تعامل بهتر و قوي تر با بازارهاي بين المللي.
• استفاده از مكانيزم فروش سلف در جهت كسب نقدينگي براي بنگاه هاي توليدي
• استفاده از مكانيزم معاملات آتي در جهت كاهش ريسك بازار و نيز رونق بخشيدن به بازار كالا و حفظ منافع توليد كنندگان و مصرف كنندگان
مراجعه كنندگان به بورس كالا
• دسته اول كساني هستند كه مي‌خواهند از ريسك نوسان كاذب قيمت ها در امان باشند و در واقع بورس‌هاي كالا، به عنوان خطرپوش شناخته مي‌شوند، مانند توليدكنندگان كالا، مصرف كنندگان عمده.
• دسته دوم، بر خلاف گروه اول كساني هستند كه از نوسانات قيمت استفاده كرده و سود خود را حداكثر مي كنند. در بورس‌هاي كالا، اين گروه با نام سوداگران (Speculator) شناخته مي‌شوند.
قدیمی ترین بازار های بورس کالا دنیا
1.بورس تجاری شیکاگو (CME) با 170 سال سابقه
2.بورس فلزات لندن (LME) با 130 سال سابقه با 130 سال سابقه
3.بورس کالای نیویورک (NYMEX)
4.بورس کالای توکیو (TOCOM)
5.بورس کالای شانگهای (SHFE)
6.بورس کالای هند (MCX)
قراردادهای قابل معامله در بورس کالا
همه داد و ستدها در بورس کالا در قالب قراردادهای استاندارد انجام می‌گیرد. به طور کلی، قراردادهای زیر برای داد و ستد هر کالا وجود دارد:
قرارداد نقدی spot
قرارداد سلف forward
قرارداد نسیه credit
قرارداد آتی
قرارداد اختیار معامله option
قراردادهای صلح
قراردادهای خاص موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی
قراردادهای معاوضه swap
قرارداد نقدی (spot):
خریدار کل مبلغ قرارداد را به همراه کارمزد کارگزار، نقدی پرداخت می‌کند و فروشنده می‌بایست حداکثر ظرف سه روز، کالای مورد معامله را به خریدار تحویل دهد.
قرارداد سلف (forward):
خریدار کل مبلغ را در زمان انجام معامله پرداخت می‌کند و فروشنده متعهد می‌شود کالا را در تاریخ و زمان معین به خریدار تحویل دهد.
قرارداد نسیه (credit):
خریدار کالا را فوراً تحویل می‌گیرد و بهای آن در تاریخ سررسید، به فروشنده پرداخت می‌کند.
قرارداد آینده :
فروشنده مطابق قرارداد صلح و آشتی , میزان معینی از میزان دارایی معین را درمقابل مبلغی مشخص به دیگری صلح می کند . فروشنده بودجه مورد مصالحه را در سررسید معین تحویل میدهد و خریدارهم مبلغ مورد مصالحه را در سررسید میپردازد . طرفین در قالب شرط ضمن عقد به اتاق پایاپای وکالت میدهند که از وجه‌الضمان آن ها متناسب با نوسانات قیمت در بورس به طرف دیگر اباحه تصرف نماید .
هر کدام از طرفین میتوانند قبل از سررسید با بسته شدن قرارداد صلح و آشتی دیگری , فرد ثالثی را جایگزین خود در قرارداد صلح اول کنند و بعد از تسویه , از قرارداد خارج شوند . همه قراردادها در طولسررسید مقرر تسویه خواهند شد .
قرارداد اختیار معامله (option):
که خود بر دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش است: آ) قرارداد اختیار خرید: عرضه کننده کالا، حق خرید مقدار معینی از کالایی مشخص و منطبق با استاندارد بورس را در زمان معین و با قیمت مشخص به طرف قرارداد مصالحه می‌نماید، بدون آنکه طرف دیگر ملزم به خرید آن باشد.
ب) قرارداد اختیار فروش: قراردادی است که به عنوان شرط ضمن عقد لازم که به موجب آن (خریدار) حق فروش مقدار معینی از کالایی مشخص و منطبق با استاندارد بورس را در زمان معین و با قیمت مشخص با طرف دیگر مصالحه می‌نماید بدون آنکه طرف دیگر (فروشنده) ملزم به فروش آن باشد.
قراردادهای صلح :
قراردادهای خاص موضوع ماده ۱۰ قانون مدنی: بورس کالای ایران درصدد آن است که پس از انجام مراحل کارشناسی حقوقی این نوع قراردادها را اجرا کند.
قراردادهای معاوضه (swap):
مبادله یک دارایی فیزیکی یا یک تعهد در برابر یک دارایی فیزیکی یا تعهدی دیگر، به منظور تمدید یا کاهش زمان سررسید معامله و یا افزایش (کاهش) نرخ برگه‌های معاملاتی جهت حداکثر نمودن درآمد معاملاتی و یا کاهش هزینه‌های مالی آن.
شرایط قراردادهای قابل معامله در بورس کالا
مشخصات کالا و نوع قرارداد مورد معامله
مقدار کالای مورد معامله
واحد اندازه‌گیری کالای مورد معامله
زمان معامله (روز و ساعت)
استاندارد و ابعاد کالا
تاریخ تحویل
استاندارد تحویل و نوع بسته بندی
انبار یا محل تحویل
واحد پول
مراحل داد و ستد در بورس کالا
1.انتخاب کارگزار
2.کامل شدن فرم ثبت پیشنهاد نزد کارگزار و سفارش قیمت
3.واریز دست کم سپرده موردنیاز خرید و فروش به حساب کارگزار نزد اتاق پایاپای
4.انتقال پیشنهاد مشتری به سالن معاملات به وسیله کارگزار
5.شرکت در حراج به وسیله کارگزار و انجام خرید و فروش در سالن
6.واریز باقی مانده وجه خرید و فروش بعد از کسر سپرده اولیه به اکانت کارگزار نزد اتاق پایاپای
7.تسویه اسنادی معاملات در اتاق پایاپای و صادر شدن اوراق معاملاتی
8.تسویه مالی معاملات در اتاق پایاپای
9.جا به جایی وجوه بعداز کسر هزینه‌ها به اکانت معامله‌گران از روش حساب بانکی